Chuyên mục: Tin văn hóa

Thiếu nguồn lực trẻ bổ sung

Còn nhớ cách đây 3 năm, loạt bài Báo động nguồn lực diễn viên nghệ thuật truyền thống trên Văn Hóa có dẫn câu chuyện của diễn viên Trịnh Tuyết Anh (Nhà hát NTTT tỉnh Thanh Hóa) mất cả năm “vật vờ” đi hát đám cưới, hội nghị để có tiền mưu sinh và chờ đợi Nhà hát giao vai chính. Lửa nghề cháy bỏng đã giữ chân cô gái trẻ xinh đẹp trụ lại để được tuyển chính thức vào biên chế. Và ngày hôm nay, cô đã tới được Cuộc thi Tài năng diễn viên Chèo toàn quốc 2023 cùng các đàn anh, đàn chị trong nghề.

Giám đốc Nhà hát NTTT tỉnh Thanh Hóa, NSND Hàn Hải chia sẻ: “Phải yêu nghề lắm mới có thể trụ lại với đơn vị. Hiện cái khó của Nhà hát cũng như các đơn vị nghệ thuật sân khấu truyền thống tình trạng thiếu trầm trọng diễn viên trẻ, chưa nói đến tài năng. Cơ hội làm việc ở các ngành nghề khác rất rộng mở, như Thanh Hóa có nhiều khu công nghiệp dệt may, lao động đơn thuần cũng có thể nhận mức lương 6 triệu, so sánh với thu nhập của một diễn viên chỉ hơn 3 triệu, cũng dễ hiểu vì sao nghệ thuật truyền thống không có sức hút với người trẻ!”. Hiện nay, lãnh đạo Nhà hát NTTT Thanh Hóa cũng đang rất đau đầu để “giải bài toán” thiếu nhân lực, khi biên chế giới hạn chỉ có 86 người (cả 3 đoàn Chèo, Tuồng, Cải lương gồm nghệ sĩ biểu diễn, nhạc công, nhân viên ánh sáng, âm thanh, hành chính, lái xe…). Tính trung bình mỗi đoàn chỉ còn 20 nghệ sĩ biểu diễn và nhạc công, số nhân lực ít ỏi như vậy khó có thể đáp ứng đủ tiêu chuẩn của một đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp.

Giám đốc Nhà hát Chèo Bắc Giang, NSƯT Tạ Quang Lẫm tâm tư: “Thay vì tổ chức Cuộc thi tài năng trẻ cho từng loại hình sân khấu truyền thống như trước, năm nay Cuộc thi tài năng sân khấu Chèo, Tuồng, Dân ca kịch đã bỏ đi từ “trẻ” và không khống chế độ tuổi dự thi. Nhà hát Chèo Bắc Giang có 2 NSƯT và 4 diễn viên trẻ tham gia. Chúng tôi đang ở tình trạng thừa 7 chỉ tiêu biên chế nhưng lại không có người để tuyển. Để người trẻ dấn thân vào con đường nghệ thuật là vô cùng khó khăn, bởi lẽ các khu công nghiệp phát triển mang lại cho họ nhiều cơ hội nghề nghiệp tốt hơn là đi làm nghệ thuật truyền thống. Đa phần những người trẻ có tài năng không về địa phương mà đầu quân cho các đoàn Trung ương và Hà Nội, dẫu chỉ làm thử việc hay hợp đồng họ cũng chấp nhận”.

Điều lo lắng và trăn trở nhất của Nhà hát NTTT Thanh Hóa, Nhà hát Chèo Bắc Giang, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Khánh Hòa, Nhà hát Tuồng Đào Tấn cũng như nhiều nhà hát, đơn vị nghệ thuật sân khấu tới cuộc thi lần này chính là những trăn trở về bài toán thiếu hụt lực lượng kế thừa, bởi ngay từ “đầu vào” đã không có người dự tuyển. Đó là lý do mà các cuộc thi tài năng đã rơi vào tình trạng “già hóa”. Dấn thân vào con đường này, nghệ sĩ phải bỏ nhiều mồ hôi, công sức nhưng nhận lại đồng lương quá ít ỏi, không đủ trang trải cuộc sống hằng ngày, nên nghệ thuật truyền thống bế tắc ngay khâu tuyển sinh đào tạo.

Đầu tư tốt, tài năng sẽ có bệ phóng

Giám đốc Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh Trần Ngọc Tuấn nhận định: “Để giải quyết được bài toán nguồn lực diễn viên kịch hát dân tộc phải nhìn ở nhiều góc độ, nhưng có lẽ vấn đề cốt yếu nhất đang nằm ở chỗ: Thiếu vắng những thủ lĩnh dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm. Thực tế cho thấy, sự quan tâm của địa phương cũng như sự quyết đoán của những nhà cầm quân sẽ mang lại sự phát triển bền vững cho đơn vị”. Đáng buồn là hiện nay một số địa phương đã không thật sự quan tâm tới việc bảo tồn và phát triển các loại hình nghệ thuật truyền thống, nên không có chính sách hay cơ chế đặc thù để đãi ngộ, thu hút lực lượng diễn viên trẻ. Rất nhiều đơn vị chỉ trông ngóng vào những cuộc thi hay liên hoan để “xin” kinh phí, không đi thi đồng nghĩa sẽ không có tiền để dàn dựng chương trình mới. Không được dựng vở mới, không thường xuyên đỏ đèn, tất cả chỉ trông chờ vào ngân sách eo hẹp, thế mà nhiều vị lãnh đạo cứ ngồi im đó và thụ động chấp nhận lực lượng nghệ sĩ của mình ngày một teo tóp, già nua… Họ không có đủ bản lĩnh, dũng cảm để lo được kinh phí nhận người trẻ về làm theo hình thức xã hội hóa”.

Nhiều đơn vị tới dự cuộc thi lần này chia sẻ, họ ao ước được như các đoàn nghệ thuật Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Hà Nội hay Nhà hát Chèo Việt Nam, Nhà hát Chèo Quân đội… Nhờ có sự quan tâm sát sao, thấu hiểu cái khó của người làm nghệ thuật, những đơn vị trên đã được địa phương tạo cơ chế mở về tuyển dụng cũng như đào tạo, vì vậy mà nguồn nhân lực luôn rất dồi dào. Cá biệt có đơn vị còn bố trí nhà tập thể cho diễn viên chưa có nhà ở, mỗi tháng hỗ trợ mức tiền cao hơn cả mức lương cơ bản… Cũng phải công bằng nhìn nhận, muốn địa phương quan tâm thì bản thân lãnh đạo các đơn vị nghệ thuật cũng phải phát huy vai trò của mình. Sự yếu kém của một số đơn vị nghệ thuật truyền thống cũng đã bộc lộ vai trò mờ nhạt của giám đốc, trưởng đoàn. Quanh năm họ không hề mở lớp tập huấn hay rèn giũa cho diễn viên trẻ; khi có cuộc thi thì vội vã mời thầy dạy cấp tập đôi tuần. Chính vì thế, tiết mục dự thi của những đơn vị này rất sơ sài, bản thân nghệ sĩ phải tự nỗ lực cố gắng chứ không có nhiều sự hậu thuẫn từ đơn vị.

Điều lo lắng, trăn trở của đa số các đơn vị là làm thế nào để xã hội hóa khi nghệ thuật truyền thống không còn là nhu cầu thưởng thức của phần đông khán giả. Một số địa phương đã tìm giải pháp sáp nhập thành mô hình Nhà hát nghệ thuật dân tộc. Tuy nhiên, việc đầu tư dàn trải đã dẫn tới tất cả cùng èo uột, không thể phát triển được, và nguy cơ nghiệp dư hóa đang hiển hiện trước mắt.

Liệu sân khấu có giữ chân được các tài năng trụ lại bám nghề hay không thực sự là bài toán nan giải. Sau vinh quang trở về, họ lại “vật vã” lao vào cuộc mưu sinh để kiếm sống với đủ thứ nghề, khiến tài năng ngày càng mai một. Làm thế nào để Tuồng, Chèo, Dân ca kịch giữ gìn được bản sắc và đặc trưng trong cơ chế thị trường hiện nay? Trong khi chờ những đổi mới về chính sách và cơ chế đãi ngộ, thu hút người trẻ thì bản thân lãnh đạo các đơn vị cũng phải năng động hơn, tìm cách làm sân khấu xã hội hóa, tạo đất diễn cho nghệ sĩ, đặc biệt là giúp cho diễn viên trẻ có cơ hội được làm nghề, được gắn bó và cống hiến tài năng cho nghệ thuật dân tộc.

THÚY HIỀN (Báo Điện tử Văn Hóa)

Liên hoan các trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu quốc năm 2023 là hoạt động nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị của nghệ thuật sân khấu, đặc biệt là sân khấu truyền thống trước những tác động mạnh mẽ của cơ chế thị trường. Đây còn là hoạt động tôn vinh các nghệ sĩ sân khấu ở mọi lứa tuổi đã có nhiều tìm tòi, sáng tạo và khát vọng cống hiến trong quá trình lao động, sáng tạo nghệ thuật; là dịp để các nghệ sĩ thuộc nhiều loại hình nghệ thuật giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm nhằm sáng tạo ra nhiều trích đoạn, vai diễn hay, đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật ngày càng cao của nhân dân trong thời kỳ hội nhập.

Phát biểu tại cuộc họp báo, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, Trưởng ban chỉ đạo Liên hoan, NSND Trịnh Thuý Mùi cho biết: Liên hoan là dịp để tìm tòi những sáng tạo mới, mảng miếng hay nhất của vở diễn từ xây dựng, kết cấu kịch bản đến thủ pháp dàn dựng, kỹ năng biểu diễn, từ đó đúc rút những kinh nghiệm trong sáng tạo nghệ thuật sân khấu. Liên hoan cũng mang đến hình thức biểu diễn rất cơ động để trong một buổi diễn, khán giả có cơ hội được thưởng thức nhiều trích đoạn sân khấu hay thuộc nhiều loại hình nghệ thuật; đồng thời được gặp gỡ, chứng kiến nhiều nghệ sĩ thăng hoa trên sân khấu.

Theo NSND Trịnh Thúy Mùi, Liên hoan các trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 2023 còn giúp Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam và các cơ quan quản lý nghệ thuật đánh giá thực trạng đội ngũ nghệ sĩ biểu diễn, từ đó có những giải pháp trong công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực, tiếp tục thực hiện Nghị quyết 23-NQ/TƯ của Bộ Chính trị về “Tiếp tục xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật trong thời kỳ mới”. Trưởng Ban Chỉ đạo Liên hoan cũng cho biết: Việc tìm kiếm những trích đoạn sân khấu đặc sắc còn là hướng đi để tìm kiếm những sản phẩm văn hóa nghệ thuật phù hợp dành cho khách du lịch. Liên hoan đã từng được tổ chức lần đầu tiên từ năm 2011. Sau Liên hoan lần này, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam sẽ cố gắng xây dựng thành Đề án để Liên hoan có thể tổ chức 3 năm một lần.

Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Nam, đồng Trưởng Ban Tổ chức Liên hoan Ngô Thanh Tuân cho biết: Đến thời điểm này, Hà Nam đã chủ động chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện về cơ sở vật chất, công tác đón tiếp đại biểu, nghệ sĩ, công tác truyền thông, khán giả, công tác an ninh, an toàn để bảo đảm việc tổ chức Liên hoan thành công tốt đẹp. Liên hoan là nằm trong chuỗi các hoạt động của Tuần Văn hoá – Du lịch Hà Nam 2023. Theo đánh giá của Trưởng ban tổ chức, Liên hoan các trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 2023 chắc chắn sẽ thu hút đông đảo mọi tầng lớp khán giả nhân dân vì địa phương đã có kế hoạch truyền thông, tổ chức khán giả đến xem và cổ vũ các nghệ sĩ.

Liên hoan các trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 2023 thu hút sự tham gia của gần 2.000 nghệ sĩ đến từ 32 đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp công lập và xã hội hóa trên cả nước, mang đến hơn 100 trích đoạn sân khấu ở nhiều thể loại như tuồng, chèo, cải lương, dân ca kịch, kịch nói, xiếc.

Theo Ban tổ chức, Liên hoan không hạn chế về đề tài, nhưng các trích đoạn tham dự phải có chủ đề, tư tưởng, nội dung rõ ràng; đề cao cái đẹp và các giá trị nhân văn; lên án cái xấu, cái ác, sự thấp hèn. Trích đoạn được dàn dựng, biểu diễn phải khắc họa rõ nét tính cách, hình tượng nhân vật. Liên hoan khuyến khích các trích đoạn xây dựng hình tượng về những con người tiêu biểu trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc và dựng xây đất nước, đồng thời đề cao các yếu tố sáng tạo mới trong quá trình dàn dựng.

Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội NSND Tự Long nhận định: Liên hoan là sân chơi vô cùng thiết thực. Nếu tổ chức thành công, đây sẽ là cơ hội để những tác giả trẻ, đạo diễn trẻ thể hiện, đóng góp tài năng để tỏa sáng. Ban tổ chức có thể có những khu biệt về đề tài, chủ đề để các đơn vị có định hướng sáng tác tập trung. Lãnh đạo một số đơn vị nghệ thuật sẽ có tham gia liên hoan như Nhà hát Kịch Việt Nam, Liên đoàn Xiếc Việt Nam, Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh Hà Nội cho biết là phía đơn vị cũng như cá nhân nghệ sĩ có trích đoạn đi thi đều thấy hào hứng. Các đơn vị đều lựa chọn những trích đoạn hay nhất, tạo nên giá trị tư tưởng của mỗi tác phẩm nghệ thuật.

Ví dụ như Nhà hát Kịch Việt Nam dự thi hai trích đoạn trong vở Đêm trắng, tác phẩm này đã gắn bó với nhiều thế hệ nghệ sĩ tên tuổi của Nhà hát Kịch Việt Nam. Lần này từ đạo diễn dàn dựng (NSƯT Xuân Bắc) cũng như các nghệ sĩ tham gia vở diễn sẽ mang tới một bản diễn mới nhưng cũng mang lại những cảm xúc vô cùng đẹp, lắng đọng về hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Các trích đoạn được chọn sẽ phần nào giúp khán giả thấy được tấm gương sáng trong sự liêm khiết, công minh, công bằng. Những xử lý của Bác Hồ rất tình cảm nhưng cũng rất nghiêm khắc, thấu tình đạt lý. Liên đoàn Xiếc Việt Nam trích đoạn Cúc ơi  trong Chương trình nghệ thuật xiếc “Đi cùng năm tháng 2” với 10 nữ nghệ sĩ xiếc hoá thân vào các nữ thanh niên xung phong tại Ngã ba Đồng Lộc do NSND Tống Toàn Thắng dàn dựng sẽ vô cùng xúc động. Các nghệ xiếc koong chỉ trổ được cái tài nghệ như nhào lộn, uốn dẻo, thăng bằng đi dây, đu dây, sức mạnh đội tay… mà khoảnh khắc tái hiện của lịch sử chiến tranh về hình tượng 10 cô gái Ngã ba Đồng Lộc cũng được thể hiện vô cùng xúc động.

Về cơ cấu giải thưởng, bên cạnh hệ thống giải dành cho các trích đoạn xuất sắc, diễn viên biểu diễn xuất sắc, Liên hoan còn có giải thưởng dành cho các thành phần sáng tạo xuất sắc ở từng loại hình nghệ thuật.

Liên hoan các trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 2023 có nhiều điểm khác biệt so với các cuộc liên hoan, cuộc thi nghệ thuật chuyên nghiệp thông thường bởi số lượng đơn vị sân khấu tham gia rất đông đảo với nhiều loại hình nghệ thuật đa dạng cũng như đề tài mở rộng. Các trích đoạn trong các vở diễn có những trích đoạn có 2 đến 3 nghệ sĩ biểu diễn nhưng cũng có những trích đoạn huy động một lực lượng nghệ sĩ diễn viên lớn với thiết kế sân khấu được đầu tư, hoành tráng.

THUÝ HIỀN; ảnh: BÁ LỤC

Dự Lễ bế mạc có Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông (Trưởng ban chỉ đạo Cuộc thi); Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Thanh Hóa Đào Xuân Yên; Chủ tịch Hội nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, NSND Trịnh Thúy Mùi…

Không “hào phóng” như những cuộc thi trước

Đánh giá về nghệ thuật Tuồng với các trích đoạn tham gia gồm cả truyền thống và hiện đại, BTC cho biết, các đơn vị đã đầu tư khá kỹ về chất lượng nghệ thuật. Nhiều trích đoạn truyền thống như Kim Lân quan đèo, Nữ tướng Đào Tam Xuân, Chung Vô Diệm, Hồ Nguyệt Cô hóa cáo; Mộc Quế Anh dâng cây…; Tuồng hiện đại có 2 trích đoạn là Bà Tư Lành và Đông Nhật (vở Người cáo). Các trích đoạn tham gia cuộc thi đều được khai thác dựa trên các yếu tố tự sự, kịch tính, tự tình để làm cơ sở cho nghệ sĩ biểu diễn phát huy những yếu tố cơ bản: Thanh – sắc – thục – tinh – khí – thần… trong các trích đoạn dự thi.

Cuộc thi không giới hạn độ tuổi, vì thế một số nghệ sĩ đã có nhiều năm trải nghiệm trong nghề lại có cơ hội học tập, rèn luyện kỹ năng, có thêm kinh nghiệm biểu diễn nên các phần trình diễn đạt chất lượng cao kể cả ở những trích đoạn về tuồng hiện đại vốn không phải là thế mạnh của tuồng. Cùng với đó, cuộc thi cũng xuất hiện nhiều nghệ sĩ tuy tuổi đời còn rất trẻ nhưng được Hội đồng Giám khảo đánh giá cao về chất lượng biểu diễn trong tiết mục tham gia dự thi.

Về Dân ca kịch, cuộc thi lần này có 2 loại hình tham gia là Bài Chòi và Dân ca kịch Huế. Với số lượng áp đảo, Bài Chòi chiếm 90% số lượng đăng ký, gồm các trích đoạn về đề tài lịch sử như: Bùi Thị Xuân hồi triều; Chế Mân trong Độc dược….; đề tài hiện đại có Trong góc khuất; Một mạng người; Nỗi đau tình mẹ; Chuyện bên dòng sông Thu… Dân ca kịch Huế có một trích đoạn là Viên đạn súng kíp dành cho 2 nghệ sĩ đăng ký. Nếu trong các trích đoạn Tuồng, những nhân vật truyền thống như Tướng, Đào, Lão, Kép, Mụ… theo một mô hình, khuôn mẫu từ hóa trang, y phục cho tới nghệ thuật biểu diễn thì ở Dân ca kịch, nhân vật trên sân khấu là ở cuộc sống đời thường (dù là đề tài lịch sử) vẫn được tự do sáng tạo, không bị một quy định nào gò bó…

Có thể thấy, bản thân các Nhà hát, các đơn vị nghệ thuật đã tự tiết chế, không hào phóng lựa chọn số lượng mà tuyển chọn những trích đoạn có chất lượng nhất đến Cuộc thi. Tuy nhiên, bên cạnh những ghi nhận về chất lượng của nhiều chương trình và trích đoạn thì Hội đồng giám khảo cũng cho rằng vẫn có một số đơn vị chưa thực sự đầu tư nâng cao chất lượng nghệ thuật, khi làm lại các trích đoạn đã sơ sài, không biết làm mới trích đoạn. Nhiều tiết mục lựa chọn trùng nhau như Đào Tam Xuân có tới 5 diễn viên cùng đăng ký. Có những trích đoạn không nhiều đất diễn cho nhân vật chính; thời gian không đủ để diễn viên phô diễn tài năng. Nhiều nghệ sĩ chỉ quan tâm tới kỹ thuật hát múa mà quên mất tình huống, hoàn cảnh nhân vật đang diễn ra, làm mất đi sự truyền cảm trong lớp diễn.

Sân khấu phải có tài năng và diễn viên là trung tâm

Trên thực tế, cuộc thi nào cũng cam go, nhất là cuộc thi tài năng sân khấu. Ai đi thi cũng muốn có thành tích, nhưng muốn có thành tích phải có đầu tư cả thời gian và sự khổ luyện. Cuộc thi lần này có nhiều thí sinh trẻ, đó là điều đáng mừng, nhưng về chất lượng, một số em mới dừng lại ở mức thuộc bài, để vươn tới tài năng sân khấu đòi hỏi phải được đào tạo nhiều hơn nữa. Chúng ta đang đứng trước một hiện trạng là sự cạnh tranh khốc liệt trong cơ chế thị trường, sự bùng nổ của công nghệ thông tin khiến khán giả xa dần sân khấu. Vì vậy, muốn có khán giả, sân khấu phải đổi mới cách nghĩ, cách làm, có chất lượng nghệ thuật, có tài năng, có nhiều ngôi sao… Muốn vậy, các nhà chỉ đạo nghệ thuật phải chăm lo đến các tài năng sân khấu nhiều hơn nữa, không vì những tấm huy chương cho một vài cá nhân mà quên đi chất lượng, giá trị của nghệ thuật và để mất khán giả. Sân khấu phải có tài năng và diễn viên chính là trung tâm. Vì vậy, việc tổ chức thi tài năng sân khấu là việc làm có ý nghĩa của Bộ VHTTDL và Cục Nghệ thuật biểu diễn.

Trao đổi với Văn Hóa, Quyền Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, NSƯT Trần Ly Ly chia sẻ: “Bảo tồn và phát huy di sản là nhiệm vụ then chốt của chiến lược phát triển văn hóa, trong đó có các loại hình nghệ thuật kịch hát dân tộc như Chèo, Tuồng, Dân ca kịch. Vì vậy, các tỉnh, thành phố cần có chế độ chính sách đặc thù phù hợp để nuôi dưỡng, phát triển văn hóa phi vật thể, chính là người nghệ sĩ. Trước mắt, phải có cơ chế cho phép ký hợp đồng với các diễn viên trẻ có tài để tạo nguồn lực cho sự phát triển. Hiện nay, có một số địa phương đã chủ động làm rất tốt khi đưa ra các chính sách ưu đãi cho các nhà hát, các đơn vị nghệ thuật, đây chính là mô hình hay để địa phương khác nhìn vào và áp dụng cho phù hợp với thực tế. Đơn cử như TP.HCM đã xây dựng Đề án Chiến lược phát triển ngành văn hóa đến năm 2030, có xác định mục tiêu nâng cao chất lượng các trường đào tạo VHNT, có kế hoạch đưa các năng khiếu, tài năng VHNT ra đào tạo, bồi dưỡng ở nước ngoài. Việc sáp nhập các loại hình nghệ thuật cần phải có quy hoạch và phù hợp với từng địa phương để tránh mất đi tính chuyên nghiệp và bảo tồn được loại hình nghệ thuật dân tộc tiêu biểu mỗi vùng miền”.

Cuộc thi Tài năng diễn viên Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2023 là cơ hội để các diễn viên thể hiện sự đam mê nghề nghiệp, phô diễn tài năng cũng như khát khao sáng tạo, cống hiến, nuôi dưỡng ngọn lửa đam mê với nghề nghiệp mà nhiều thế hệ nghệ sĩ đi trước đã gây dựng nên. Đây cũng là dịp để các cơ quan quản lý nhà nước quản lý ghi nhận và vinh danh các diễn viên tài năng nghệ thuật truyền thống, phát hiện tài năng nghệ thuật để động viên, khích lệ các nghệ sĩ diễn viên có nhiều đóng góp cho sự nghiệp nghệ thuật truyền thống trong những năm qua. Đồng thời, là cơ hội để khán giả xứ Thanh và du khách được sống trong không khí của nghệ thuật Tuồng và Dân ca kịch với các tài năng nghệ thuật tiêu biểu.

Kết quả chung cuộc, BTC đã trao 1 giải xuất sắc cho NSƯT Thanh Trang – người dàn dựng trích đoạn có sáng tạo, đạt hiệu quả cao với trích đoạn Bà Tư Lành (do diễn viên Huỳnh Thị Anh Thi của Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP.HCM thể hiện); 1 giải xuất sắc cho NSƯT Nguyễn Thị Lộc Huyền – người hướng dẫn ca diễn trong trích đoạn Hồ Nguyệt Cô hóa cáo (do diễn viên Nguyễn Thị Thanh Phương của Nhà hát Tuồng Việt Nam thể hiện). Cùng với đó, 8 nghệ sĩ được trao giải nhất là: Nguyễn Thái Phiên (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Bình Định), Nguyễn ThịThanh Phương (Nhà hát Tuồng Việt Nam), Huỳnh Thị Anh Thi (Nhà hát Nghệ thuật Hát Bội TP.HCM), Nguyễn Cộng Hòa (Nhàhát Nghệthuật truyền thống Thanh Hóa), Huỳnh ThịThúy Thỏa, Dương ThịMến (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Khánh Hòa), Nguyễn ThịHồng Nhung (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Cung đình Huế), Bùi Thị Thu Hương (Đoàn Ca kịch Quảng Nam) và 9 nghệ sĩ được trao giải nhì của cuộc thi.

 ĐÀO ANH – NGUYỄN LINH (Báo Điện tử Văn Hóa)

Mê Đê  có sự hợp tác của những tên tuổi sáng giá: Dịch giả Hoàng Hữu Đản theo nguyên tác của tác giả Ơ-ri-pít, kịch bản kịch thơ: Lê Chức, kịch bản chuyển thể cải lương: Triệu Trung Kiên, đạo diễn: NSƯT Lê Chức, âm nhạc: NSND Trọng Đài, thiết kế sân khấu: NSƯT Doãn Bằng, biên đạo múa Thành Trung, phục trang NSƯT Minh Hùng.  Đã có ý kiến băn khoăn khi nghe tin Nhà hát Cải lương Việt Nam dàn dựng bi kịch cổ điển Mê  Đê, bởi lẽ bản thân kịch cổ điển chuyển sang kịch nói đã khó, đằng này kịch bản nguyên gốc được chuyển sang kịch thơ, rồi chuyển tiếp sang kịch bản cải lương… Qua nhiều lần chuyển ngữ sẽ khó khăn để có thể làm dung hòa cho hay, cho đẹp. Vậy mà khi Mê Đê trình diễn, ê kíp sáng tạo  đã thực sự tạo bất ngờ khi mang tới một phiên bản cải lương không những đảm bảo trọn vẹn giá trị của tác phẩm bi kịch gốc mà còn khiến cho Mê Đê trở nên mới mẻ, sang trọng và thấm đẫm giá trị nhân văn. Với Mê Đê, Nhà hát Cải lương Việt Nam đã thêm một lần minh chứng những nỗ lực đổi mới từ truyền thống bằng những cách tân và đổi mới đưa cải lương gần hơn tới đời sống xã hội và khán giả đương đại.

Sau 20 năm ẩn mình với vai trò đạo diễn, NSƯT Lê Chức đã trở lại với vị trí này và lại về chính nơi mà ông đã làm Giám đốc. Khi dàn dựng, vở kịch đã được tôn trọng tối đa tính nguyên bản của kịch kinh điển từ cốt truyện cho tới diễn tiến của kịch. Mê Đê kể từ khi ra đời đã là một vở bi kịch kinh điển về sự phản bội, lòng tham, ghen tuông và cuộc trả thù trong sân – hận bi thảm. Vì tình yêu, Mê Đê bất chấp tất cả, nàng đã lấy được tấm da cừu vàng thần thánh đem về cho chồng là Jadong giúp trả thù vua Pélias. Mê Đê phải cùng chồng và hai con chạy đến vương quốc Côranh ẩn thân. Tại đây, Jadong vì muốn khôi phục địa vị đã phản bội, ruồng bỏ mẹ con nàng ở nơi đất khách quê người để lấy công chúa, con vua Creong trị vì Coranh. Biết Mê Đê là người đàn bà thông minh nhưng tâm địa độc ác, để bảo vệ bản thân và con gái, vua Creong quyết định đuổi mẹ con Mê Đê ra khỏi xứ sở của mình. Và chỉ 1 ngày, Mê Đê đã làm nên một tấn bi kịch mà ngàn đời sau nhân loại còn kinh sợ. Người phụ nữ vốn xinh đẹp kiêu sa như hóa dại, cuồng vọng với âm mưu trả thù những người đã làm cho nàng đau khổ. Kết quả, đức vua và công chúa trúng độc mà chết. Cô cũng tự tay đâm chết hai con, kết thúc những khổ đau.

Vở diễn huy động hai kíp diễn với những diễn viên tài năng của Nhà hát: Ninh Thị Như Quỳnh, Nguyễn Thị Hà (Vai Mê Đê), Nguyễn Minh Hải, Trần Ngọc Tuấn (vai Ja Dông – Chồng Mê Đê), Quách Xuân Thông, Lê Xuân Hùng (vai Creong, Vua xứ Coranh), Cù Đức Hảo, Nguyễn Văn Đáng (vai Ê Giê, vua xứ Aten)… Để diễn tả thành công một vai diễn trong bi kịch kinh điển đã là một thử thách đối với một người diễn viên, đằng này khi vở kịch chuyển thể sang cải lương đòi hỏi người diễn viên vừa phải diễn và ca, cái khó sẽ lại càng khó hơn nhưng có thể thấy sự tự tin, chắc nghề của dàn nghệ sĩ Nhà hát Cải lương Việt Nam, sự đóng góp của các nghệ sĩ vào vở diễn không hề nhỏ. Đáng kể tới vai Mê Đê, nhân vật trung tâm của vở do nghệ sĩ Như Quỳnh thể hiện ở những suất diễn đầu tiên đã thật sự khiến khán giả và bạn nghề khâm phục. Nàng Mê Đê của Như Quỳnh trông mảnh mai, thậm chí rất mong manh nhưng lại vô cùng cứng rắn, mãnh liệt. Như Quỳnh đã thực sự bùng cháy và thổi sinh khí để có một Mê Đê thành công trên sân khấu cải lương. Khán giả dõi theo từng trạng thái biến đổi tâm lý của Mê Đê từ yêu thương cho tới thù hận, hiểu được sâu thẳm nội tâm của Mê Đê qua từng ánh mắt, cử chỉ. Hiểu được nỗi đau của người phụ nữ bị chồng phụ bạc, để rồi giằng xé nội tâm để quyết định đi đến tội ác khủng khiếp nhất của người mẹ đó là giết con. Mê Đê không chấp nhận chỉ là trò chơi để người chồng cợt nhả, ruồng rẫy…

Điều thành công nhân của vở Mê Đê đó là tác phẩm đã thành công khi khắc họa bi kịch thẳm sâu trong tâm lý của người phụ nữ, người vợ và người mẹ. Dù nói về xã hội Hy Lạp cổ đại nhưng vở diễn mang hơi thở thời đại – Mê Đê đã đấu tranh cho bình đẳng giới, đấu tranh cho quyền sống chính đáng của con người. Tham vọng quyền lực, tham vàng phụ ngãi dẫn tới phản bội tình yêu và gia đình, bi kịch của nàng Mê Đê phải gánh chịu có vẻ như không mấy xa lạ gì với xã hội hiện đại hôm nay. Điều đáng nói hơn đó là khi tấn bi kịch ấy được đưa lên ngôn ngữ sân khấu cải lương đã biểu đạt khốc liệt hơn rất nhiều. Đạo diễn cùng ê kíp sáng tạo đã xoáy sâu vào lý giải những hành động của nhân vật Mê Đê để hiểu vì sao nàng lại có thể có sự trả thù đầy khủng khiếp đến vậy từ việt giết vua, giết nhân tình của chồng và cuối cùng là giết luôn cả hai con ruột của chính mình. Nỗi đau và sự trả thù của Mê Đê được hiểu như một sự trả giá quá đắt cho sự mất lòng tin ở con người. Người xem thấy được tấn bi kịch của người phụ nữ nói chung và của những người phụ nữ trong xã hội Hy Lạp cổ đại nói riêng.

Trong cách dàn dựng, đạo diễn NSƯT Lê Chức không phô trương, không hình thức chủ nghĩa mà khai thác sâu về nội tâm của các nhân vật theo đúng hình tượng nhân vật của vở, ông và ê kíp sáng tạo đã khai thác tận cùng ý nghĩa của vở diễn. Một vở kịch mang màu sắc của văn hoá Hy Lạp, trang trí sân khấu được tối giản chủ đạo là các dải lụa nhiều màu sắc nhưng lại biến hoá khôn lường. Các diễn viên mặc phục trang trắng giản đơn, có thêm khăn choàng làm điểm nhấn giúp hóa thân vào các nhân vật của thế giới Hy Lạp cổ đại. Dàn đồng ca trong vở được đạo diễn xử lý giống như một dàn đế trong sân khấu chèo truyền thống, 10 cô gái trong dàn đồng ca như 10 phiên bản của Mê Đê, trực tiếp tham gia vào các tình huống trong vở.

Bước ra khỏi khán phòng Nhà hát Lớn dường như nhiều khán giả đã thật sự khóc cùng với nàng Mê Đê… Sân khấu Việt Nam dựng Mê Đê ở thời điểm này không thừa bởi lẽ đằng sau bi kịch của Mê Đê, mỗi người đều có thể rút ra cho mình một bài học lớn đó là hạnh phúc của con người khi đã xây lên thì đừng đánh mất, đừng phá bỏ…

THUÝ HIỀN, Ảnh: TẤN QUANG (Báo Điện tử Văn hóa)

Trải qua 45 năm hình thành và phát triển, tập thể lãnh đạo, các cán bộ, nghệ sĩ, diễn viên, người lao động của Nhà hát Tuổi Trẻ ở các thời kỳ đã luôn phát huy tinh thần đoàn kết, nỗ lực, khắc phục mọi khó khăn để xây dựng và phát triển Nhà hát. Từ môi trường làm việc chuyên nghiệp của Nhà hát đã đào tạo ra nhiều thế hệ lãnh đạo, nghệ sĩ thành danh, được công chúng mến mộ, trở thành những hạt nhân cho nền nghệ thuật nước nhà, có thể kể đến như: Phạm Thị Thành, Trần Tiến Thuật, Lê Hùng, Trương Nhuận, Chí Trung, Nguyễn Sĩ Tiến, Anh Tú, Lan Hương, Lê Khanh, Minh Hằng, Ngọc Huyền…

Với hơn 500 vở diễn, chương trình nghệ thuật, khai thác ở nhiều nhóm tác phẩm gồm các tác phẩm dành cho thiếu nhi, nhóm tác phẩm chính luận – tâm lý xã hội, nhóm tác phẩm kinh điểm-lịch sử-hợp tác quốc tế, nhóm tác phẩm hài kịch-ca nhạc, với nhiều thể loại: kịch nói, ca múa nhạc, nhạc kịch, kịch hình thể… đã giành nhiều giải thưởng cao tại các kỳ hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc và các kỳ liên hoan sân khấu quốc tế cho thấy được tài năng, tâm huyết của các nghệ sĩ, sự nỗ lực của tập thể Nhà hát trong suốt chặng đường phát triển.

Trong bối cảnh giao lưu văn hoá và hội nhập quốc tế, Nhà hát đã làm tốt công tác sưu tầm, nâng cao và phát triển nghệ thuật biểu diễn dành cho tuổi trẻ nước nhà đi đôi với việc tiếp thu, học hỏi những cái hay, cái đẹp của các nước có nền nghệ thuật biểu diễn tiên tiến trên thế giới góp phần làm phong phú thêm các loại hình nghệ thuật hấp dẫn và lôi cuốn khán giả, đặc biệt là khán giả trẻ. Bám sát sự chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Nhà hát đã hoàn thành được trách nhiệm là kiến tạo, lan tỏa những giá trị đẹp nhất của văn học nghệ thuật đến công chúng và bạn bè quốc tế. Với những cống hiến không ngừng nghỉ của các thế hệ, tập thể Nhà hát Tuổi Trẻ và nhiều cá nhân đã được Đảng, Nhà nước ghi nhận, trao tặng nhiều phần thưởng cao quý như: Huân chương Lao động Hạng Nhất, hạng Nhì và hạng Ba; Cờ thi đua của Chính phủ và nhiều Bằng khen, Giấy khen của Bộ trưởng Bộ VHTTDL. Nhiều cán bộ, nghệ sĩ của Nhà hát đã được Nhà nước trao tặng các danh hiệu cao quý như NSND, NSƯT…

Phát biểu tại buổi lễ, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông đánh giá cao sự nỗ lực của các thế hệ lãnh đạo quản lý, viên chức, người lao động Nhà hát Tuổi Trẻ, sự đồng hành, phối hợp của các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ VHTTDL trong việc thực hiện tốt nhiệm vụ chấn hưng văn hóa. Thứ trưởng nhận định, 45 năm qua Nhà hát Tuổi trẻ Việt Nam đã làm tốt sứ mệnh khi được thành lập với mục tiêu xây dựng các chương trình nghệ thuật như kịch nói, ca múa nhạc và kịch câm… phù hợp với thị hiếu, tâm lý của thanh, thiếu nhi nhằm góp phần giáo dục thẩm mỹ, tư tưởng, đạo đức, phong cách sống cho thế hệ trẻ.

Để tiếp tục thực hiện tốt sứ mệnh lan tỏa những điều tốt đẹp thông qua nghệ thuật đến với công chúng nói chung và thế hệ trẻ nói riêng trong giai đoạn mới, đáp ứng sự phát triển chung của ngành và hiện thực hóa niềm tin, sự kỳ vọng của xã hội, Thứ trưởng Tạ Quang Đông đề nghị Nhà hát tập trung vào một số nhiệm vụ trọng tâm như: Nhà hát cần phát huy tinh thần đoàn kết, chủ động, năng động, sáng tạo, khát vọng vươn lên… đưa Nhà hát phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.  Tiếp tục cố gắng phấn đấu nhằm tạo cho được một phong cách riêng, độc đáo và hấp dẫn khán giả trẻ. Xây dựng tác phẩm nghệ thuật mới có chất lượng cao phù hợp với thị hiếu, tâm lý của tuổi trẻ, góp phần giao dục thẩm mỹ, tư tưởng, đạo đức, phong cách sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng. Nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, tiếp tục đi lên trong cơ chế thị trường, không ngừng nâng cao đời sống của cán bộ, nghệ sĩ và người lao động. Thứ trưởng cũng bày tỏ sự tin tưởng lãnh đạo nhà hát cùng tập thể cán bộ, nghệ sĩ, người lao động Nhà hát Tuổi Trẻ với kinh nghiệm và nhiệt huyết sẽ tiếp tục xây dựng thương hiệu của Nhà hát Tuổi Trẻ đạt những thành tựu mới.

Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng Tạ Quang Đông, thay mặt toàn thể cán bộ nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát Tuổi trẻ, Giám đốc, NSƯT Nguyễn Sĩ Tiến tiếp thu ý kiến chỉ đạo và xin hứa sẽ tiếp tục phát huy truyền thống của đơn vị, đoàn kết đổi mới, xây dựng Nhà hát Tuổi trẻ vững mạnh, phát triển toàn diện xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, nhà nước với sự tin yêu của công chúng trong và ngoài nước. Nhà hát Tuổi Trẻ sẽ tiếp tục các mục tiêu chiến lược như: Xây dựng được một đội ngũ nghệ sĩ mang bản sắc của “Tuổi Trẻ”, có diện mạo, phong cách riêng. “Chúng tôi luôn tạo điều kiện để mỗi nghệ sĩ phát triển bản thân, khẳng định thương hiệu cá nhân và từng bước trưởng thành cùng với thương hiệu Nhà hát. Là thành viên tổ chức ASSITEJ, Hiệp hội sân khấu thế giới dành cho trẻ em, nhà hát luôn chú trọng các thử nghiệm mới, mời các đạo diễn trong và ngoài nước hợp tác, sáng tạo với cách tiếp cận nội dung đa dạng, không gian nghệ thuật giàu cảm xúc, hiện đại đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật ngày một khắt khe của khán giả trẻ. Mặt khác, chúng tôi cũng mong muốn góp phần giới thiệu xu thế sân khấu thế giới đương đại, giúp nâng cao thị hiếu khán giả, qua đó nuôi dưỡng, xây dựng những hoài bão và ước mơ, là nơi rèn luyện tư duy và phẩm chất cho những người trẻ tuổi thông qua nghệ thuật, đồng thời tạo cú hích tìm tòi, đổi mới chính mình”, NSƯT Nguyễn Sĩ Tiến nói.

Lễ kỷ niệm 45 năm thành lập Nhà hát Tuổi Trẻ với sự hiện diện của nhiều thế hệ lãnh đạo, nghệ sĩ đã làm nên tên tuổi, thương hiệu của Nhà hát. Những chia sẻ của đại diện các thế hệ nghệ sĩ tài năng như: NSND Lê Khanh, NSND Ngọc Huyền, Nguyệt Hằng, Bá Anh, Thu Nga, Thu Quỳnh, Thanh Sơn, Chí Huy…  đã thể hiện tình yêu, sự nhiết huyết đam mê với nghệ thuật và gắn bó cả cuộc đời với thương hiệu Nhà hát Tuổi Trẻ. Tại Lễ kỷ niệm 6 tập thể của Nhà hát Tuổi Trẻ đã vinh dự được nhận Bằng khen của Bộ trưởng Bộ VHTTDL trao tặng.

Cũng vào dịp tròn 45 năm tuổi, khán giả Thủ đô đã  có cơ hội thưởng thức các tác phẩm đặc sắc trong chuỗi các chương trình nghệ thuật đặc sắc chào mừng ngày kỷ niệm do các nghệ sĩ tài năng của Nhà hát Tuổi Trẻ biểu diễn, đặc biệt sự tái xuất của những nghệ sĩ ‘lão làng”làm nên thương hiệu của Nhà hát Tuổi Trẻ tham gia trong chương trình Đời cười tuyển chọn đã mang lại sự trải nghiệm độc đáo đầy áp tiếng cười và cảm xúc.

THÚY HIỀN; ảnh: QUANG VINH (Báo Điện tử Văn hóa)