Nhà hát Chèo Việt Nam được khởi đầu từ sự ra đời của Tổ Chèo trong Đoàn Văn công nhân dân Trung ương, được thành lập năm 1951 tại Chiến khu Việt Bắc, trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Sau khi hòa bình lập lại năm 1954, Tổ Chèo đã được nâng cấp trở thành Đoàn Chèo Trung ương. Trong những năm chống Mỹ cứu nước, Đoàn đã phát triển thành Nhà hát Chèo Trung ương rồi đổi tên là Nhà hát Chèo Việt Nam.
65 năm, qua từng bước trưởng thành và phát triển, Nhà hát Chèo Việt Nam đã đạt được rất nhiều thành tựu về mọi mặt, từ việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ phục vụ công cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội đến nhiệm vụ sưu tầm, bảo tồn vốn Chèo cổ, chỉnh lý nâng cao các tác phẩm tiêu biểu của Chèo cổ, đến việc đào tạo các thế hệ nghệ sĩ cho ngành Chèo và nghiên cứu thử nghiệm phát triển Chèo trong thời đại mới.
– Vào thập kỷ 50, 60 thế kỷ XX, Đoàn Chèo Trung ương đã phối hợp với Ban Nghiên cứu Chèo Trung ương tập hợp các nghệ nhân Chèo tứ chiếng để sưu tầm toàn bộ các vở Chèo cổ tiêu biểu và nhiều vở Chèo Cải lương. Sưu tầm và phổ biến trên 150 làn điệu Chèo cổ có các bản ký âm trên giấy, ghi âm trên đĩa hát băng từ và xuất bản thành sách làm vốn liếng nghề tổ cho tất cả các đơn vị Chèo chuyên nghiệp và sân khấu Chèo không chuyên vận dụng vào tất cả các vở Chèo trên nửa thế kỷ qua. Các vở Chèo cổ tiêu biểu được chỉnh lý, cải biên trở thành các tác phẩm kinh điển của nghệ thuật chèo như Quan âm Thị Kính, Xúy Vân, Lưu Bình – Dương Lễ, Từ Thức, Trương Viên, Tôn Mạnh – Tôn Trọng, Chu Mãi Thần v.v… Đồng thời trau chuốt cho một số trích đoạn trở thành những viên ngọc quý sáng tỏa những giá trị nhân văn, giá trị nghệ thuật, giới thiệu với công chúng khán giả trong và ngoài nước liên tục trên 60 năm qua và đủ sức sống lâu dài còn mãi tới mai sau.
– Với sự truyền nghề tận tình của các nghệ nhân Chèo lỗi lạc, Đoàn Chèo Trung ương đã tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo nên một thế hệ nghệ sĩ xuất sắc tiếp thu được hầu hết các bài bản, ngón nghề truyền thống từ làn điệu cho đến các vai mẫu trong Chèo cổ, rồi các thế hệ trước lại truyền cho các thế hệ sau. Cho đến nay có thể kể đến 8 thế hệ nghệ sĩ Chèo trong đó có rất nhiều nghệ sĩ đạt được cả 6 chữ vàng Thanh, Sắc, Thục, Tinh, Khí, Thần, đã biểu diễn thành công xuất sắc nhiều vai diễn mới, được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ ưu tú.
– 65 năm qua, Nhà hát Chèo Việt Nam luôn chú trọng nghiên cứu chuyên sâu về Chèo truyền thống, tìm ra những nguyên tắc cơ bản, những yếu tố mang đặc trưng ngôn ngữ của Chèo. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học của cán bộ Nhà hát và cộng tác viên đã kế tiếp nhau hoàn thành được các Hội đồng thẩm định của Bộ Văn hóa – Thông tin, Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch đánh giá cao, xếp vào hạng xuất sắc. Hầu hết các công trình nghiên cứu khoa học này đã được xuất bản thành sách, trở thành những cuốn cẩm nang quý giá cho các nghệ sĩ Chèo và thành nguồn tư liệu tham khảo rất quý cho các nhà nghiên cứu phê bình sân khấu, các giảng viên và sinh viên chuyên ngành, hoặc thay cho giáo trình giảng dạy ở bậc đại học và trên đại học. Trong đó có những cuốn sách mà tác giả đã được chọn để Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về Văn học – Nghệ thuật.
65 năm qua, Nhà hát Chèo Việt Nam đã luôn luôn coi trọng và tiến hành nhiều công trình thực nghiệm để tìm hướng đi đúng nhất cho nghệ thuật Chèo trong thời đại mới. Sự thành công và những mặt hạn chế có mức độ khác nhau ở các công trình dựng vở thực nghiệm. Nhưng tất cả đã giúp cho các nghệ sĩ và cán bộ nghệ thuật, chỉ đạo nghệ thuật của Nhà hát dần dần đúc kết được, rút ra được những luận điểm khoa học tiếp cận dần với chân lý khách quan để xác định phương hướng kế thừa và phát triển Chèo đúng nhất. Những bài học kinh nghiệm, những thành công của Nhà hát trong việc thử nghiệm Chèo hiện đại đã có ảnh hưởng sâu rộng lan tỏa tới hầu hết các Nhà hát Chèo, Đoàn Chèo chuyên nghiệp trong cả nước.
Bằng những tác phẩm xuất sắc cùng những hoạt động tích cực trong biểu diễn nghệ thuật, đào tạo nghệ sĩ, phục vụ đắc lực các nhiệm vụ chính trị của đất nước và đời sống tinh thần của nhân dân, 65 năm qua Nhà hát Chèo Việt Nam đã đóng góp đáng kể vào sự nghiệp xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc, giới thiệu tinh hoa sân khấu dân tộc với bè bạn 5 châu. Những thành tựu nghệ thuật và những thành tích xuất sắc trong hoạt động biểu diễn phục vụ công cuộc cách mạng từ kháng chiến chống Pháp đến nay của Nhà hát đã được Đảng, Nhà nước và nhân dân ghi nhận, trao tặng nhiều phần thưởng cao quý và tôn vinh nhiều nghệ sĩ có tài năng xuất chúng, có cống hiến cho sự nghiệp chung.
Nhà hát đã được tặng thưởng: Huân chương Độc lập, Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba, và nhiều năm được nhận cờ thi đua của Bộ, cùng nhiều Bằng khen của Chính phủ, của Bộ. Nhiều nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu NSND, NSƯT. Một số tác gia, đạo diễn, nhạc sĩ được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Nhiều vở diễn của Nhà hát được tặng thưởng HCV, HCB trong các đợt Hội diễn, Liên hoan, cuộc thi Sân khấu Chèo chuyên nghiệp toàn quốc. Nhiều cá nhân cán bộ, nghệ sĩ được tặng thưởng Huân chương Độc lập, Huân chương kháng chiến, Huân chương Lao động và các kỷ niệm chương, huy chương khác. Rất nhiều nghệ sĩ giành được HCV, HCB trong các đợt Liên hoan, Hội diễn mà hiện chưa thể thống kê được.
Kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của Nhà hát 65 năm qua, các cán bộ nghệ sĩ, diễn viên, công nhân viên chức của Nhà hát đang cố gắng khắc phục mọi khó khăn thử thách để hoàn thành nhiệm vụ được Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch giao cho, thực hiện tốt chức năng của một Nhà hát nghệ thuật quốc gia.
Trong sự tiếp biến văn hóa do hội nhập quốc tế, đồng thời chịu tác động của cơ chế thị trường, việc bảo tồn và phát triển Chèo mà vẫn giữ được bản sắc dân tộc là hết sức khó khăn. Nhà hát Chèo Việt Nam đã kiên trì thừa kế và phát huy những nguyên tắc cơ bản của chèo truyền thống, quyết tâm xây dựng những vở diễn thực sự là Chèo, không lai tạp, không biến dạng, và góp phần củng cố niềm tin vững chắc và sự tồn tại của chèo truyền thống.
ThS .Thanh Ngoan